Home     Grasduinen     Over     Zoektips     FAQs     Disclaimer     Meertens Instituut         english

Nederlandse Liederenbank


PROJECT
naar overzicht van invoerprojecten van de Liederenbank

Speelmuziek

"Speelmuziek" is hier eigenlijk een verkorting van "speelmansmuziek": populaire instrumentale muziek uit de 18e eeuw. Het prototype is de verzameling Boerenliedjes (Oude en nieuwe Hollantse Boeren Lietjes en Contredansen), een serie eenstemmige instrumentale muziekboekjes uitgegeven door de Amsterdamse muziekuitgever E. Rogier vanaf 1701 tot 1714.  De gedachte was dat deze eenvoudige muziek afkomstig was uit speel- en danshuizen, gelegenheden van bedenkelijk allooi die werden bezocht door hoeren, boeren en buitenlui. Titels als "Slappe Tamboer" en "Moye Grietje" pasten goed in dat beeld. Dankzij onderzoek van Jos Koning werd duidelijk dat ook burgers plezier moeten hebben gehad in deze muziek. Het waren tamelijk gegoede amateurs op wie Rogier met zijn boekjes mikte. De naam van zijn serie suggereert dat de kopers het gevoel hadden met deze "boerenmuziek" deel te nemen aan de Nederlandse volkscultuur. Dergelijke "Hollandse deuntjes" vinden we terug op peperdure bellenspeelklokken in de woonkamers van de elite. 

Rogier's serie van 13 delen Boerenliedjes werd gevolgd door nog twee van zulke gedrukte reeksen: De Hollantsche Schouburgh (1714-1721) en De Nieuwe Hollandsche Schouwburg (1751-1771). Daarnaast zijn er enkele tientallen handschriften met dergelijke muziek bewaard gebleven vanaf het einde van de 17e eeuw. Ze liggen in verschillende bibliotheken in binnen- en buitenland. Voor een eerste overzicht zie de appendix Koning in TVNM 61 (2011), p. 144-146.
Collectie Vlam
Het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag verwierf in 2006 een verzameling van 21 handgeschreven speelmansboeken uit de 18e en 19e eeuw. Deze collectie was bijeengebracht door de wiskundige en amateur-musicoloog dr. Christiaan C. Vlam (1916-1999). 

Project Speelmuziek (2010-2011)
In het project "Speelmuziek" zijn de handschriften van de collectie Vlam gescand en online toegankelijk gemaakt op de website van het Nederlands Muziek Instituut. Tegelijkertijd werden ze ontsloten in de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut, op twee niveaus. Ten eerste als metadata: de titels van de stukjes werden ingevoerd en gelinkt met andere versies van de melodieën en met liedteksten die er op werden gezongen. Ten tweede werd de muzieknotatie getranscribeerd in het systeem van WITCHCRAFT, waardoor ze op muzikale inhoud doorzoekbaar werden. Zo konden heel wat melodieën worden geïdentificeerd. Die kunnen in de toekomst weer helpen bij de identificatie van nieuwe melodieën.
Het project Speelmuziek werd gefinancierd uit het programma Digitaliseren met Beleid (Ministerie van OC&W/Senternovem) en had mede tot doel de invoer van melodieën door vrijwilligers van buiten het Meertens Instituut mogelijk te maken. Er werden metadata van 3700 stukjes ingevoerd, waarvan 2500 melodieën daadwerkelijk werden gecodeerd, deels door collectiespecialisten, deels door studenten muziekwetenschap tijdens werkgroepen van Louis Grijp aan de Universiteit Utrecht.

Medewerkers op het Meertens Instituut: 
Martine de Bruin (projectleider/ontwikkelaar) 
Louis Grijp (adviseur)
Ies Muller en Mariet Kaptein (collectiespecialisten) 
Ellen van der Grijn Santen (senior collectiespecialist) 
Bouke Versteegh (ontwikkelaar ICT)

Medewerkers op het Nederlands Muziek Instituut:
Paul Osseweijer, Ellen Kempers e.a. 



Jos Koning (*1950) is gepromoveerd socioloog en violist. Zijn proefschrift uit 1983 ging over de folkbeweging in Nederland, waaraan hij zelf actief deelnam. Als muzikant speelde hij sinds 1978 in Twee violen en een bas. Het repertoire van dit strijktrio is "vermaaksmuziek uit het Hollandse uitgaansleven anno 1700"; dat is ongeveer wat op deze site is omschreven als "speelmansmuziek". Koning kent dit repertoire als geen ander en heeft er de afgelopen jaren enkele muziekwetenschappelijke publicaties aan gewijd. Mede door zijn toedoen is dit Nederlandse repertoire populair geworden in de wereld van de volksmuziek, waarin de oude bronnen naar hartelust worden gekopieerd, afgeschreven en uitgegeven. Dat is voor het Meertens Instituut ook een argument geweest om het project Speelmuziek op te zetten.

Meer over Jos Koning.



Ensemble Twee violen en een bas in de Koninklijke Bibliotheek (2009). V.l.n.r. Niki Jansen, Willem Raadsveld en Jos Koning. Laatstgenoemde speelt de tweede stem, die hij altijd improviseert, net zoals de bassist zijn partij improviseert. Alleen de partij van de eerste viool is in de oude bronnen genoteerd.