Home     Grasduinen     Over     Zoektips     FAQs     Disclaimer     Meertens Instituut         english

Nederlandse Liederenbank

        - strofezoeken
        - melodiezoeken met klavier        
  
sorteer op

tabelbreedte

Wilhelmus

Dit geuzenlied werd gedicht op de Franse wijze "Van Chartres", een Frans lied op het beleg van de stad Chartres door de Prins van Cond? en zijn Hugenoten, begin 1568. De eerste regel luidt "O la folle entreprise / du Prince de Cond?". Van de Wilhelmusmelodie zijn vele variaties overgeleverd, waarvan die in Valerius' Gendenck-clanck (1626) de bekendste is. In de tijd van Valerius was de Franse oorsprong kennelijk al niet meer bekend, aangezien hij de melodie onder de "Nederlandsche stemmen" rangschikt. Vermoedelijk onstond de melodie van Chartres uit een trompetsignaal. De eerste twee delen bestaan in de meeste versies uit louter natuurtonen. Het derde deel zou dan als variatie van het eerste kunnen worden opgevat, dat onder invloed van andere instrumenten of de zang ook andere dan natuurtonen bevat.
Het Wilhelmus was ten tijde van de Republiek geen koraal maar een 'lustig', dus vrolijk wijsje, dat ongetwijfeld in een vlot tempo zal zijn gezongen en gespeeld. De plechtige interpretatie is geheel en al een product van de muzikale Romantiek en heeft niets met het oorspronkelijke karakter van de melodie te maken.
Er is ook niet van een continue traditie sprake geweest. Het koraalachtige Wilhelmus is in de tweede helft van de negentiende eeuw ingevoerd als alternatief voor het traditionele Wilhelmus, dat in de loop der eeuwen was ge?volueerd tot de zogenoemde Prinsenmars. De oudste versie van de melodie, in de Deuchdelijcke Solutien [ca.1575], laat een eenvoudige, onopgesmukte melodie zien. Vergelijken we deze met die bij Valerius, dan zijn daar enkele omspelingen ingeslopen - wat overigens volstrekt gebruikelijk was. Deze Valeriusversie, die wij nu langzaam zingen, zal in de zeventiende eeuw niet minder opgewekt hebben geklonken dan welke andere versie ook. In de achttiende eeuw traden er karakteristieke wijzigingen op in de melodievarianten. E?n betrof de hoge d in de eerste maat, een andere de herhaling van het eerste gedeelte aan het eind. Dat laatste had tot gevolg dat deze zogenoemde 'nieuwe melodie' of Prinsenmars weer geschikt werd voor de natuurtrompet. Het is deze marsvorm die in de achttiende eeuw domineerde en die ook in de negentiende eeuw gespeeld werd.
Gezien het grote aantal contrafacten dat alleen al tot 1750 in de meest uiteenlopende hoeken op het Wilhelmus is gedicht (er zijn rooms-katholieke, doopsgezinde, geuzenliederen, wereldlijke en calvinistische liederen overgeleverd), kunnen we concluderen dat in elk geval de melodie populair was bij uiteindelijk alle religieuze gezindten en over een lange tijdsspanne.

Voor een enigszins verlengde variant van de Prinsenmarsmelodie, zie de melodie "Hoe vriendelijk is het jagen".

Mozart schreef in 1765 in Den Haag zeven variaties voor clavecimbel over de "Air commun?ment dit Willem van Nassau" (KV 25). Het thema van het Wilhelmus gebruikte hij in 1766 nog een keer voor de slotfuga van het quodlibet Galimathias Musicum (KV 32), gecomponeerd t.g.v. de inhuldiging van Willem V.

beginregel
auteur | titel
bron
wijsaanduiding
standaardnaam melodie
strofeschema
muz.
mp3
scan



Who hath his fancy pleased, / With fruits of [...] Wilhelmus van Nassaw, &c.  
Sydney, Sir Philip Wilhelmus
Loslied 16e eeuw ([1501-1600]) [nr. 2]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Guillelmus lon m'appelle / De Nassau sans remord de Chartres  
Fourmennois, G.] | Chanson Composee ? [...] Wilhelmus
Loslied 16e eeuw ([1501-1600]) [nr. 20]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Hoort ghy Christen ghemeene / Wat ons salichmaker seyt [ELDERS:] Wilhelmus van Nassouwen  
Wilhelmus
VhGL1558 (1558), fL3v [nr. 86]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Mijn lief heeft my ontboden / Wat hy my heeft misdaen [ELDERS:] Wilhelmus van Nassouwen  
Wilhelmus
VhGL1558 (1558), fT1v [nr. 154]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.4D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Venus eerbaer goeddinne / ghy die de moeder zyt Wilhelmus van nassau  
Nieu Liedeken Wilhelmus
HsCamUL Dd.6.49 (1562 / 1599), f43v [nr. 7]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Ryc Godt gheeft my te singen / Een salich nieuwe liedt [geen wijsaanduiding]  
Estius, Rutger | Een nieuw lied van [...] Wilhelmus
NiLiedMvH1575 (1575) [nr. 1]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



wilhelmus van Nassouwe, ben ick van duijtschen [...] [geen wijsaanduiding]   muzieknoot 
Wilhelmus
HsAwSA PK106 ([1575 ca.]), f201v [nr. 2]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
txt



O Godt hoe wonderlijcken / staet ghi ons allen by van Conde   muzieknoot 
Lems / Siet toe in [...] | Een Liedeken Wilhelmus
DeuchS1575b ([1575]), fFf4v [nr. 9] txt transcr.



Wilhelmus van Nassouwe / Ben ick van Duytschen bloet van Chartres  
Corts na dat Graef Lodewijck van Groninghen op [...] Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f32v [nr. 23]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Ras seventhien Provincen / Stelt u nu op de voet van Wilhelmus  
De Prince van Oraengien ten tweeden mael wederom [...] Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f53v [nr. 35]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Met Wilhelmus van Nassouwe / Dat Edel Duytsche Bloet Wilhelmus van Nassouwe  
Een nieu Liedeken, van het innemen van Middelburch Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f76v [nr. 51]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Wilt ghy Nederlanden / Te samen wesen verblijt Wilhelmus van Nassouwe  
Een ander nieu Liedeken van Middelburch Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f78r [nr. 52]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Tfy u ghy Afgodisten / Die Gods raet wederstaen Wilhelmus van Nassouwe  
Lumey, heer van | Corts daer na, als [...] Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f86v [nr. 58]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Wat nieus moet ick u verclaren, / Hoort toe, hier [...] Wilhelmus van Nassouwe  
Een nieu Liedeken van den Impost, ende Coronel [...] Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f96r [nr. 64]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Aenhoort ghy Nederlanden / Met herten seer verheucht Wilhelmus van Nassouwen  
Een ander Liedt, van de laetste miraculeuse [...] Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f101r [nr. 66]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Wilt nu vreucht bedrijven / Ghy steden in Hollant Wilhelmus van Nassouwe  
Van die incoemste van de Princersse. Een nieu Liedeken Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f106v [nr. 69]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Waeckt op ghy Nederlanden / Waeckt op tis meer [...] Wilhelmus van Nassouwe  
Sterlinx, P.] | Een Claechliedt [...] Wilhelmus
NiGeuLb1576 ([1576?]), f135v [nr. 86]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
volledige liedtekst in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren



Ick hebbe droefheyt vernomen / Sprack daer een [...] [geen wijsaanduiding]  
Hoe de Spaensce hoeren carmen en claghen om [...] Wilhelmus
NiLiedeken TQV1577 (1577), plano [nr. 3]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Godt is een Godt der Goden / Hoort menschen cleyn [...] Wilhelmus van Nassouwe  
Wilhelmus
VhL1577a (1577), f329v [nr. 293]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Ick hebbe een uutvercoren / Een Edel Jouffrou fyn Prince  
Wilhelmus ?
HsLdUB BPL2267 (1578-1593), f20r [nr. 3]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Ghy Bruysselaers met courage / Volleynt dees sake wijs Wilhelmus van Nassouwe  
Een nieu Liedeken, vande Couragieuse Bruysselaers Wilhelmus
NiGeuLb1578 ([1578?]), f95r [nr. 68]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
txt



Ick heb droefheyt vernomen, / Sprack daer een [...] [geen wijsaanduiding]  
Hoe die Spaensche Hoeren comen claghen, om datmen [...] Wilhelmus
NiGeuLb1578 ([1578?]), f98r [nr. 70]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
txt



Ghelijckerwijs vol rouwen / Sadt tvolck van Israel [geen wijsaanduiding]  
Houwaert, J.B. Wilhelmus ?
Houwaert SoB1579 (1579), p87 [nr. 1]
.3a.3B.3a.3B
txt



Borghers wilt moet aenveerden, / En gheeft God [...] op den voys bediet, Van den Prince van [...]  
Nieu liedeken op den voys bediet, / Van den [...] Wilhelmus
Troebel BB1579 (1579), fB4r [nr. 1]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
txt



Hoe gaet sick nu verkeeren, / Die Wereldt in [...] Wilhelmus van Nassouwe  
Een Nieu Liedt Van Den Afgeweken Stadthouder van [...] Wilhelmus
NiLiedt ASV1580 ([1580?]), plano [nr. 1]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
txt



Al nae een groot verblijen / Coemt wel een droefheyt na van Wilhelmus van Nassouwen  
Een schoon nieu claechliedeken van Dom Jan de [...] Wilhelmus
NiGeuLb1581 (1581), f95r [nr. 69]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D
txt



Jesu der maechden crone / loff Bruijgom ende heer Wilhelmus van Nassouwen  
Den 13 en 20en Julij S. Margrijet Wilhelmus
HsUtUB 1338 (1582), p241 [nr. 173]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Sijt here myn leefste gepresen, / wol ijn das [...] [geen wijsaanduiding]  
Wilhelmus
HsDHHRA Sp87b (1583-1587), f55v [nr. 18]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D



Almande Prince [instr.] Almande Prince   muzieknoot 
Adriaenssen, Emanuel Wilhelmus !
Adriaenssen PM1584 (1584), f84v [nr. 33]



Een man vrempt van gedachten / Lach om te slaepen [...] [geen wijsaanduiding]  
Wilhelmus
HsDHKB 135J53 (1587-1600), f61r [nr. 15]
.3a.3B.3a.3B.3c.3D.3c.3D


tabelbreedte